BİRİNCİL PEKİŞTİREÇLER
Eğer ABA terapi konusunda biraz araştırma yaptıysanız mutlaka “pekiştireç “ ifadesi ile karşılaşmışsınızdır. Peki, pekiştireç nedir ve nasıl kullanılmalı? Nicky Nükte Altıkulaç yazdı.
Biz ABA uzmanlarının birincil pekiştireç olarak adlandırdığımız çikolata, şeker, bisküvi vs. gibi yiyecek/içecek maddeleri herhalde ABA’yı duymuş, yaşamış, YouTube’dan izlemiş olanlarınız için hiç de yabancı değildir.
Birincil pekiştireçler, pekşitireç hiyerarşisinde en alt basamakta olan pekiştireçler arasında en basit ve ilkel olan pekşitireçlerdir. Bu pekşitireçlerin özelliği yiyecek ve içecek maddeleri gibi hemen hemen herkes için pekştireç olma özelliği olan şeylerden oluşur.
Genelde küçük yaş çocuklarda, bilişsel düzeyi düşük olan bireylerde ya da hiç pekiştireç deneyimi olmamış/pekiştirecin ne olduğunu bilemeyen çocuk ve bireylerle ilk çalışmaya başladığımızda pekiştireci, pekşitireç sürecini anlatmak için kullanırız. Yani bir başlangıç ve bir geçiş süreci olarak. Çünkü bu birincil pekiştireçlerin en büyük dezavantajı beceri/davranış genellemesinde zorluk yaşanmasıdır. Çünkü gerçek hayatta kimse bizi takdir etmek için şeker ya da bisküvi vermez. Bu yüzden amacımız bu birincil pekiştireç aşamasından ikincil pekşitireçlere yani aktivite, sevilen bir obje, vesaire gibi devam etmek ve en sonunda da sosyal pekşitireçlere geçmek olmalı.
Sosyal pekiştireçler, pekiştireç hiyerarşisinde en üst basamkta ve en sofistike olandır. Yani sizin, benim için işe yarayan. Yazdığım yazıları her “like” ettiğinizde benim deneyimlerimi sizlerle paylaşma davranışımı ne kadar pekiştirdiğinizi tahmin edebilirsiniz :))
Eğer çocuğumuz zaten “aferin” ile ya da sevdiği bir oyuncak ile veya kocaman bir gülümsemeyle motive oluyorsa, çocuğu bir aşağı çekip birincil pekiştireç kullanmamalıyız. Amacımız çocuğu bir üst seviyeye getirmek, bir alt seviyeye çekmek olmamalı. Eğer birincil pekiştireç ile başlamak zorunda kaldıysak da, birincil pekiştireçleri sunarken ikincil pekiştireçlerle eşleyip zaman içinde birincil pekşitireçleri silikleştirip tamamen ortadan kaldırmalıyız. Birincil pekiştireçler doğru zamanda, doğru şekilde kullanıldığı sürece ABA yaklaşımında kritik rolü olan pekiştirecerdir aslında….
Hiçbirimizin eşimiz eve çiçekle geldiğinde, eşimizin yanağına bir öpücük kondurmak yerine, ağzına bir bonibon vermediğimizi düşünüyor ve ümit ediyorum :)))
