OTİZMLİ BİREYLERİN ÇALIŞMA HAKKI

Kanunlarımıza göre ve otizm eylem planının hayata geçmesiyle otizmli bireylerin çalışma hakları nelerdir ve neler olacaktır?

Avukat Rıdvan Yıldız yazdı.

Anayasa’da devletin çalışanların haklarını koruması için gerekli tedbirleri alması yükümlülüğü düzenlenmiştir. Anayasa’nın 50. Maddesinin 2. Fıkrası “Küçükler ve kadınlar ile bedeni ve ruhi yetersizliği olanlar çalışma şartları bakımından özel olarak korunurlar” hükmü ile ruhsal ve fiziksel olarak dezavantajlı bireylerin korunması güvence altına alınmıştır. Bu bakımdan otizmli bireylerin de çalışma hakkı devlet tarafından korunmaktadır. Bunun dışında Otizmli Bireylere Yönelik Eylem Planları da mevcuttur. Yüksek Planlama Kurulu’nun 03.12.2016 tarihinde Resmi Gazete’de yayınlanan Otizm Spektrum Bozukluğu Olan Bireylere Yönelik Ulusal Eylem Planı (2016-2019) kararında şu tespitlere yer verilmiştir.

“OSB’li bireylerin diğer engel gruplarında olduğu gibi bağımsız olarak toplumsal yaşama tam katılımda yaşadıkları engeller bulunmaktadır. Dolayısıyla OSB’li bireylerin başta özel eğitim olmak üzere, sağlık, mesleki eğitim, istihdam olanaklarından yararlanması amacıyla sosyal politika tedbirlerinin geliştirilmesi ve uygulanması gerekmektedir.

Özel eğitime ihtiyacı olan tüm bireylerde olduğu gibi OSB olan bireylerde de eğitim uygun şekilde yapılandırıldığında, işlevsel eğitim programları geliştirildiğinde,öğretim süreci bireysellik esasına göre hazırlandığında, bağımsız yaşam becerileri edinilmesi ve toplumsal bütünleşme bağlamında önemli ilerlemeler kaydedilmektedir.

OSB olan bireylerin erken çocukluk döneminden başlayarak ilkokul ve ortaokul eğitimini kapsayan okul dönemi ve yetişkinlik dönemindeki iş ve mesleki eğitim programları da dâhil olmak üzere yaşam boyu süren ve nitelikli bir özel eğitim hizmeti alabilmeleri önemlidir. Nitelikli özel eğitim hizmetlerinin sağlanması ise her bir dönemde OSB olan bireyin yaşına, özelliklerine ve gereksinimlerine göre işlevsel eğitim programlarının oluşturulması, program sayısının arttırılması ve çeşitlendirilmesi ile mümkün olabilmektedir.”

Otizmli bireyler doğru ve uygun eğitim hizmetlerinden faydalandığı takdirde istihdam olanaklarından daha fazla yararlanmaları da mümkün olacaktır. Bu açıdan otizmli bireylerin eğitim hakkından daha etkin faydalandırılmaları önem arz etmektedir. Bu sağlandığında çalışma hakkının da daha etkin bir şekilde kullanılabileceğini söyleyebiliriz. Otizmli bireyler diğer bireylerle eşit haklara sahiptir. Bunun dışında otizmli bireyler için özel haklar da mevcuttur. 4857 Sayılı İş Kanunu’nun“Engelli ve eski hükümlü çalıştırma zorunluluğu” başlıklı 30. maddesi ve bu madde uyarınca çıkarılan Yurtiçinde İşe Yerleştirme Hizmetleri Hakkında Yönetmelik hükümlerine göre İşverenler;

 

1. a) 50 veya daha fazla işçi çalıştırdıkları, özel sektör işyerlerinde yüzde üç özürlü, kamu işyerlerinde ise yüzde dört özürlü ile yüzde iki eski hükümlü işçiyi,

 

1. b) Tarım ve orman işlerinin yapıldığı işyerlerinde 51 veya daha fazla işçi çalıştırdıkları özel sektör işyerlerinde yüzde üç özürlü, kamu işyerlerinde ise yüzde dört özürlü ile yüzde iki eski hükümlü işçiyi meslek, beden ve ruhi durumlarına uygun işlerde çalıştırmakla yükümlüdürler.

 

Engelli çalıştırma yükümlülüklere aykırı hareket eden işverenlere idari yaptırımlar uygulanmaktadır. Kamu ve özel sektör işverenleri, çalıştırmakla yükümlü oldukları engelli  işçileri Türkiye İş Kurumu aracılığıyla sağlar. Otizmli bireylerin Türkiye İş Kurumu’nun hizmetlerinden yararlanmak için Kurum portalına üye olarak veya şahsen Kurum ünitelerine başvurarak kaydolmaları gerekmektedir. Kayıt yaptıran otizmli bireyler engelli statüsünde olduklarını Kurum ünitesine belgeleyene kadar bu statüde değerlendirilmezler. Bu nedenle yapılacak başvurularda otizmli birey olduğunun belgelendirilmesi de önemlidir. Yine Yurtiçinde İşe Yerleştirme Hizmetleri Hakkında Yönetmeliğin 17. Maddesi de engellilere yönelik ayrımcılık yasağını şu şekilde düzenlenmiştir;

İşe alınmada; iş seçiminden, başvuru formları, seçim süreci, teknik değerlendirme, önerilen çalışma süreleri ve şartlarına kadar olan aşamaların hiçbirinde özürlüler ve eski hükümlüler aleyhine ayrımcı uygulamalarda bulunulamaz.

(2) Çalışan özürlü ve eski hükümlülerin aleyhine sonuç doğuracak şekilde, diğer kişilerden farklı muamelede bulunulamaz.

(3) Ayrımcılık veya farklı muamele gösteren kamu kurum ve kuruluşları ile işverenler için 26/9/2004 tarihli ve 5237 sayılı Türk Ceza Kanununun 122 nci maddesi hükümleri uygulanır.

Türk Ceza Kanunu’nun 122. Maddesi kapsamında Otizmli bireyin işe alınmasında ayrımcılık yapılmasının bir yıldan üç yıla kadar hapis cezası bulunmaktadır. Ayrıca Korumalı İşyerleri Hakkındaki Yönetmelik kapsamında İşgücü piyasasına kazandırılmaları güç olan zihinsel veya ruhsal engelli bireylere istihdam oluşturmak amacıyla Devlet tarafından teknik ve mali yönden desteklenen ve çalışma ortamı özel olarak düzenlenen korumalı işyerleri de bulunmaktadır.

Otizmli bireylerin çalışma koşulları şu şartları sağlamalıdır;

1. a) İşverenler, işyerlerini otizmli bireylerin çalışmalarını kolaylaştıracak ve işin çalışana uygunluğunu sağlayacak şekilde hazırlamak, sağlıkları için gerekli tedbirleri almak, mesleklerinde veya mesleklerine yakın işlerde çalıştırmak, işleriyle ilgili bilgi ve yeteneklerini geliştirmek, çalışmaları için gerekli araç ve gereçleri sağlamak zorundadırlar.
2. b) Uygun koşulların varlığı halinde çalışma sürelerinin başlangıç ve bitiş saatleri iş kanunlarında belirtilen sürelerden az olmamak koşuluyla, otizmli bireyin durumuna göre belirlenebilir.
3. c) Yer altı ve su altı işlerinde özürlü işçi çalıştırılamazlar.
4. d) Otizmli bireyler, sağlık kurulu raporunda çalıştırılamayacakları belirtilen işlerde çalıştırılamaz
5. e) Türkiye iş Kurumu aracılığı olmadan engelli istihdam eden özel sektör işvereni, engellinin işe başlama tarihinden itibaren bu durumu en geç onbeş iş günü içinde Kuruma bildirmesi ve tescil ettirmesi zorunludur. Kurum tarafından tescili yapılmayan işçi özürlü statüsünde değerlendirilmez.
6. f) Sağlıklarının elvermediği işyeri hekiminin veya Sosyal Sigortalar Kurumu Başkanlığı hekiminin, bunların bulunmadığı yerlerde herhangi bir hekimin raporu ile belgelenen otizmli bireylere fazla çalışma ve gece çalışması yaptırılamaz.

 

Otizmli bireylerin çalışma hakları ve yasal düzenlemeler yazımızda belirttiklerimizle sınırlı olmamakla birlikte genel hatlarıyla anlatılmaya çalışılmıştır.