ERKEN TANI VE DEĞERLENDİRME AMAÇLI ÖLÇEK VE TESTLER
Çocukların erken yaşlarda genel tanılanması ve değerlendirilmesi özel eğitim sürecinin önemli bir parçasıdır.
Değerlendirme, tanı koymak, çocuğun öğrenme fırsatlarını çocuğun gelişimine yönelik kullanmak, belirli bir etkinlik ya da çalışmadan çocuğun ne kazandığını öğrenmek, programın bütün alanlarındaki dengeyi ve bütünlüğü sağlamak, aile, kurum yönetimi ve yerel yetkililere bilgi vermek, personel gelişimine yardım etmek, takip etmek gibi amaçlarla yapılmaktadır. Tanı ve değerlendirmede erkenlilik, bütünlük, çeşitlilik, uzmanlık, süreklilik, derinlik, yeterlilik, işbirliği, isteklilik, gizlilik ilkeleri vardır.
Tanılama; tıbbi tanılama ve eğitsel tanılama olarak sınıflandırılmaktadır. Gelişimsel olarak bireylerin herhangi bir geriliği ya da yetersizliği olup olmadığını düzeyini ve türünü belirlemek önemlidir. Elde edilen bulgular ışığında çocuğun ihtiyaçlarına uygun eğitsel terapötik yönlendirme içinde olması önemlidir. Çocuğun ihtiyaçlarına uygun özel eğitim hizmetlerini belirlemek sahip olunan yetersizlikle baş etmesini sağlayacak olanakların sağlanması gerekir. Tanılama, ölçme ve değerlendirme, takip ve performans alımı, programın değerlendirilmesi için bir yol ve yöntem vardır.
Alanlar ve Tanı – Değerlendirme Amaçlı Ölçekler
Aşağıda listesi bulunan kategorik sınıflandırma, konu bazlı bir listedir. Her uzman kendi yaklaşımına uygun test ve ölçek geliştirebilir.
- Sağlık ve Gelişim
DENVER-II (Gelişimsel Tarama Testi/0-06 yaş), AGTE (Ankara Gelişim Tarama Envanteri/00-06 yaş), GEÇDA (Gazi Erken Çocukluk Değerlendirme Aracı), PORTAGE Gelişimsel Kontrol Listesi, Battelle Gelişim Envanteri (0-8 yaş), Bayley Bebekler İçin Gelişimsel Değerlendirme Ölçeği (1. Ay – 42 ay) yapılabilir. Ayrıca Temel Dil ve Öğrenme Becerilerinin Değerlendirmesi (ABLLS-R), VB-MAPP (Sözel Davranış Kilometre Taşları Değerlendirme ve Yerleştirme Programı) gibi özel eğitime ihtiyaç duyan çocuklara yönelik geliştirilmiş, çocuğun genel değerlendirilmesi ve ihtiyaçlarının belirlenmesi için oldukça kapsamlı hem müfredat olabilen hem de test ve ölçekleri olan programlarda çocuğun durumunu belirlemek için kullanılabilir.
- Akademik Performans
Zeka, öğrenme, dikkat, akademik performansını değerlendirmek amaçlı okulda, evde ve bireysel olarak uygulanan çalışmaları bu başlıkta değerlendirebiliriz. Zeka Testi için, WISC-R (Wechsler Çocuklar İçin Zeka Ölçeği / 6-16 yaş), Stanford Binet Zeka Ölçeği ve ASİS Zeka Testi ( 4-12 yaş) kullanılabilir.
Bender Gestalt (Görsel-Motor Algı Testi) Conners (Dikkat Dağınıklığı/Hiperaktivite ye yönelik) Bier Cümle Tamamlama, (Duygu-Düşünce-Davranışlara Yönelik Bilgi) Louisa Düss (Psikanalitik Düşünceler Testi/Duygu-Düşünce-Davranışlara Yönelik Bilgi) Piers – Harris (Çocuklarda Öz-Kavramı Ölçeği), Metropolitan Okula Hazır Bulunuşluk Testi, kavramsal değerlendirme için BOEHM Temel Kavramlar Testi Formları; okuma yazmayı değerlendirmek için: Okuma-yazma Güçlüklerini Değerlendirme Aracı, Okuduğunu Anlatma Değerlendirme Aracı, Iowa Sessiz Okuma Testi, EROT ( Erken Okur Yazarlık Testi), SOBAT (Sesli Okuma Becerisi ve Okuduğunu Anlama Testi); matematiği değerlendirmek için: Matematiksel Üretkenlik Testi ve Problem Çözme Becerisi Ölçü Aracı kullanılabilir.
Ayrıca okul ortamını değerlendirmek için de çeşitli araçlar kullanılabilir. Bunlardan bazıları şunlardır: BEP Hazırlama Sürecinde Karşılaşılan Güçlükleri Belirleme Ölçeği, Ders Çalışma Becerilerini Değerlendirme Ölçeği (Ana-Baba Formu, Öğrenci Formu, Öğretmen Formu ) Kaynaştırma Becerileri Öz Değerlendirme Aracı, Okul Sorunları Ölçeği gibi ölçek ve araçlar kullanılabilir.
- Dil-İletişim Alanı ve Fonksiyonu
PEABODY (Resim-Kelime Testi-Alıcı dil yaşına yönelik), İletişim Envanteri (4 ay – 4 yaş), Okul Öncesi Dil Ölçeği – 3, (0- 6 yaş), Erken Dil Gelişim Testi ( 3-7 yaş), Ankara Artükülasyon Testi, Gülhana Afazi Testi, Türkçe Erken Dil Gelişimi Testi (TEDİ), Pragmatik Dil Becerileri Envanteri kullanılabilir.
Psiko-Motor Yetenekler
Büyük ve küçük kas, genel fiziksel gelişim, motor ve el-göz koordinasyonu kullanma becerileri ve duyusal işleme ayarları ve eğitim faaliyetleri değerlendirir. Bu da özel ekipman için ihtiyaç dikkate içerir. Peabody Gelişimsel Motor Ölçeği (0–7 yaş). Bender-Gestalt Görsel Motor Entegrasyon Test, Bruininks-Oseretsky Motorlu Yeterlilik Testi, Duyu Profil ve Görsel Algılama Becerileri testi, Görsel İşitsel Sayı Dizisi Testi, Stroop Testi, Wisconsin Kart Eşleme Testi vb. kullanılabilecek diğer testlerdir.
- Sosyal-Duygusal Durumu
Davranış, sosyal-duygusal gelişim ve yetenek ölçmek ve değerlendirmek için de çeşitli araçlar kullanılabilir. Çocukluk Otizm Ölçeği (CARS), Çocukluk Otizm Değerlendirme Ölçeği, Çocuk Depresyon Ölçeği, Conners Anababa Dereceleme Ölçeği, Conners Öğretmen Dereceleme Ölçeği, Piers – Harris çocukların öz-kavramı ölçeği, Çocuk Davranış Kontrol Listesi, Vineland Davranış Ölçeği, California Okul Öncesi Sosyal Yeterlilik Ölçeği, Burks Davranış Ölçeği, 6-18 Yaşlar Arasındaki Çocuk ve Gençler İçin Davranış Değerlendirme Ölçeği, Beck Umutsuzluk Ölçeği, Okul Öncesi Davranış Sorunları Tarama Ölçeği, Otizm Sosyal Beceriler Profili, Psiko-eğitimsel Profil Ölçeği (Pep-r), Zihin Kuramları Testleri kullanılabilir. Ayrıca oyun yoluyla değerlendirme yöntemleri de kullanılabilir.
Ailelere yönelik ise; Aile Katılım Envanteri, Aile Özellikleri Ölçeği, Anne-Bebek Etkileşimi Gözlem Formu, Ebeveyn Davranışlarını Değerlendirme Ölçeği, Ebeveyn Öz Yeterlik Ölçeği, Maslach Tükenmişlik Envanteri, Özürlü bir Çocuğa Sahip Anne-Babaların Kaygı ve Endişe Düzeyini Ölçme Aracı, Stress Envanteri, Zihinsel Yetersiz Çocuğu Olan Aileler İçin Aile Yükü Değerlendirme Ölçeği kullanılabilir.
- Kendi Kendine Yardım
Oryantasyon ve hareketlilik dahil adaptif davranış ve yeteneği günlük faaliyetleri, kişisel / sorumluluk için gerekli gerçekleştirmek için değerlendirir. Adaptif Davranış Değerlendirme Ölçeği, Vineland Sosyal Uyum Ölçeği, Adaptif davranış ölçekleri, Hawaii Erken Öğrenme Profili, ( 0 – 3 yaş) kullanılabilecek testlerdir.
- Kariyer ve Mesleki Beceri / Hobiler
Okul sonrası için, okul dışı yaşama hazırlamak üzere ilgileri, tercihleri değerlendirmek için çeşitli araçlar kullanılabilir. Genel Yetenek, çocuğun güçlü yanları, yeteneklerini ölçmek, analiz sentez ve bilgi uygulamak entegre idrak yeteneği işlemek için değerlendirir.
McCarthy Çocuk Yetenek Ölçeği, (2,5 yaş-8,5 yaş) Testleri, Etkinlik Tercih Formu, Sıfat Listesi, Sosyal Kabul Ölçeği, Bilgi Düzeyi Belirleme Ölçeği gibi. Bu anketlere çeşitli gözlem, envanter ve anket eklenebilir.
Buna benzer test ve ölçekler çocuğun, ailenin ve özel eğitim alanında çalışan uzmanların sorunlarına çok boyutlu bakmamızı sağlar. İhtiyacımıza ve çocuk ve ailenin ihtiyaçlarına yönelik her türlü bilgi ve verinin bulunarak daha sağlıklı, etkili ve bilimsel bir çalışma yapılmış olur. Geçerliliği ve güvenilirliği oldukça yüksek ölçeklerden faydalanarak; hem seviye tespiti, hem gelişimsel olarak kat ettiği yolun takibi konusunda bilgi sahibi olup aileye ve söz konusu eğitim sürecinde birincil ilgilenen kişiye bilgi verilebilir.
Kısaca özel eğitimde tanı ve değerlendirme, özel eğitimin çok amaçlı müdahale biçimi olmasından dolayı önleyici, iyileştirici ve düzeltme amaçlı bir çok yardım, destek ve terapi ilgili birçok değişkeni göz önünde bulundurulmasını gerekli kılar. Ayrıca test ve tekniklerin araç olduğu, birincil amacın çocuğun ruhsal dünyası olduğunu; çocuğun gelişimsel, etkileşimsel ve iletişimsel önceliklerinin her zaman her türlü test ve değerlendirme ölçeğinden önce geldiğini unutmamak gerekiyor.
Kaynaklar :
Atlas, Özgür. (2019). Klinik Açıdan Özel Eğitime İhtiyaç Duyan Çocuklar. Ed. Elif Erol. Çocuk ve Ergen Odaklı Klinik Görüşme. İstanbul: İdeal Kültür Yayınları. s. 227-233.
Kaner, S., Bayraklı, H., Diken, İ.H. ve Çelik. S. (2012). Türkiye’de özel eğitim alanında geliştirilen ve uygulanan ölçme araçları (1 ve 2 Cilt). Ankara: Maya Akademi. s. 30-940.
Dönmez, N. B., Şahin, S. (2011). Değerlendirme. Ed. Necate Baykoç. Özel gereksinimli çocuklar ve özel eğitim. Ankara: Eğiten Kitap, s. 53-68.
Bolatbaş, E. ve Bıçakcı, M. Yıldız. (2015). Bebeklik ve ilk çocukluk döneminde gelişimsel değerlendirme ve izleme. Ed. M. Yıldız Bıçakcı. Bebeklik ve ilk çocukluk döneminde gelişim. Ankara: Eğiten Kitap, s. 143-178.
Metin, E. N.. (2016). Özel Gereksinimli Çocuklar. Ed. E. Nilgün. Özel Gereksinimli Çocuklar Anı Yayıncılık, 2. Baskı, Ankara, s.4-6.
Ataman, A.. (2003). Özel gereksinimli çocuklar ve özel eğitim. Ed. Ayşegül Ataman. Özel gereksinimli çocuklar ve özel eğitime giriş. Ankara: Gündüz Eğitim ve Yayıncılık, s 9-31.
Yazan: Özgür ATLAS OtizmTV Editör
