RAPORLARIN GEÇERLİLİĞİ VE VERİ TABANINA İŞLENMESİ

Engellilik sağlık kurul raporlarının (ESKR) ve çocuklar için özel gereksinim raporlarının (ÇÖZGER) geçerliliğini ve veri tabanına işlenmesi sürecinde yaşanan zorlukları Sağlık Hizmetleri Sendikası (SAHİMSEN) Engelliler Komisyonu Başkanı ve Sosyal Hizmet Uzmanı Ayşe Sarı yazdı.

Raporlar hakkında “geçerlilik süresi” ne anlama gelir?

Eski yönetmeliklerde olduğu gibi yürürlükte olan Çocuklar İçin Özel Gereksinim Değerlendirmesi Hakkında Yönetmelik (ÇÖZGER) ve Erişkinler İçin Engellilik Değerlendirmesi Hakkında Yönetmelik’e göre; raporlarda doldurulması gereken alanlardan biri de, raporun geçerlilik süresidir. Raporlar “sürekli” ya da süre/yıl belirtilerek “süreli” olarak düzenlenmek zorundadır.

Bireyin durumunda ilaç tedavisi, cerrahi tedavi ve/veya rehabilitasyon uygulamaları ile zaman içinde azalma ihtimali olduğu ve hastalık bulgularının tam olarak görülemediği hallerde “süreli” rapor düzenlenirken, durumun sabit kalması veya artması söz konusu ise “sürekli” rapor düzenlenir. “Sürekli” raporlar ömür boyu geçerli iken, “süreli” raporlar” süresi bitimine dek geçerlidir. Süreli raporlarda, mevzuata göre süresi bitimine 6 aydan az süre kaldığında rapor yenileme yapılabilir. Bir kişinin birden fazla raporu varsa, en son tarihli raporu geçerlidir.

Raporların geçerliliği hakkında yaşanan sorun nedir?

Bilindiği üzere ülkemizdeki engellilik değerlendirilmesi ile ilgili mevzuatta sık değişiklik yapıldığı için raporlama süreçlerinde ciddi zorluklar yaşanıyor. Her yeni yönetmeliğin yürürlüğe girmesi ile eski yönetmeliğin yürürlükten kaldırılması, yaşanan zorlukları daha artırıyor. Çünkü her yönetmelik değişikliğinde, sanki yürürlükten kaldırılan yönetmelik kapsamında alınan raporlar geçersizmiş gibi bir algı oluşuyor ve ne yazık ki Devlet’in kurumları da iç yazışmalarla bu algıya resmiyet kazandırıyor. Bu nedenle engelli ve aileleri, eski Yönetmeliğe göre alınmış raporla bir işlem yapmak istediklerinde (RAM raporu yeniletmek, evde bakım aylığı ya da engelli aylığı bağlatmak vb gibi) kurum yetkililerinden “rapor yenileyin” cümlesini duymaktadır.

Eski ve yeni yönetmeliklerden kastedilen nedir?

20 Şubat 2019 tarihine dek çocuk ve erişkinlerin engellilik değerlendirmesi, 30 Mart 2013 tarihinde yürürlüğe girmiş olan Özürlülük Ölçütü, Sınıflandırması ve Özürlülere Verilecek Sağlık Kurulu Raporları Hakkında Yönetmelik kapsamında yapılmaktaydı. 20 Şubat 2019 tarihinde çocuklar için engellilik değerlendirilmesi kaldırılarak yerine özel gereksinim değerlendirilmesi getirildi ve iki ayrı yönetmelik yürürlüğe girdi. Bu yönetmelikler; Çocuklar İçin Özel Gereksinim Değerlendirmesi Hakkında Yönetmelik (ÇÖZGER) ve Erişkinler İçin Engellilik Değerlendirmesi Hakkında Yönetmelik’tir.

Raporların, eski ya da yeni yönetmeliklere göre alınmış olması geçerliliği etkiler mi?

Bu soruya yanıt olarak; “kesinlikle hayır” diyoruz. Yürürlüğe giren her bir yönetmelik, kendi yürürlük tarihinden önce alınmış raporların süresi içinde geçerli olduğunu yazmaktadır. Dolayısıyla kazanılmış haklar bakımından “sürekli” ibareli raporların yeni yönetmeliklere göre yenilenmesi zorunluluğu yoktur ve kurumlarca da rapor yenilenmesi istenemez.

Eski tarihli raporların geçerliliğine ilişkin mevzuat hangileridir?

2005 tarihli Engelliler Hakkında Kanun’a 2013 yılında eklenen “Mevcut belgelerin geçerliliği” başlıklı geçici 5’inci maddede; engelli bireylerin bu tarihten önce ilgili mevzuata göre almış oldukları sağlık kurulu raporlarına istinaden halen yararlanmakta oldukları hak ve menfaatlerin, sağlık kurulu raporu dışındaki diğer şartların muhafaza edilmesi ve ilgili mevzuatına göre bu hak ve menfaatlerin devamının mümkün olması kaydıyla, önceki raporların geçerlilik süresi içinde aynı şekilde uygulanmasına devam edileceği ve özürlü, sakat, çürük veya zihinsel ya da bedensel engelleri niteleyen benzeri ibareleri içeren belge, kimlik, kart ve benzeri belgelerin, geçerli oldukları süreler dahilinde yenilenmeleri gerekmeyeceği açıkça yazmaktadır.

Erişkinler İçin Engellilik Değerlendirmesi Hakkında Yönetmelik’in “Kazanılmış haklar” başlığında (madde 15, 1’inci fıkra); 20 Şubat 2019 tarihi öncesi 18 yaş üstü engelliler için düzenlenmiş sürekli ibareli sağlık kurulu raporlarıyla belirlenmiş olan tüm vücut fonksiyon kaybı oranları geçerli olduğu ve bu oranlara dayanılarak sağlanmış istihdam, eğitim, sosyal destek ve yardım hizmetlerinin sürdürülebilmesi için süreli raporlarda rapor süresinin bitimine kadar kurumlarca rapor istenemeyeceği yer almaktadır.

ÇÖZGER Yönetmeliği’nde ise, eski Yönetmelik’e göre alınmış sürekli raporların değişmesine gerek olmadığını net olarak ifade etmediğinden Sağlık Bakanlığı, Nisan 2019’da “Engelli Raporlarının Düzenlenmesinde Uyulacak Kurallar” başlıklı yayınladığı yazıda; halen 18 yaşının altında olup eski Yönetmelik’e göre alınmış “sürekli” raporu olanların rapor değiştirmelerine gerek olmadığını belirtilmiştir.

E-rapor sistemi ve Ulusal Engelliler Veri Bankası (UEVB) nedir?

Yürürlüğe giren iki yeni Yönetmelik, raporların kayıt edildiği sistemde de değişiklik getirdi. 20 Şubat 2019 tarihi sonrası yeni yönetmelikler kapsamında alınan raporlar, Sağlık Bakanlığı’nın elektronik sisteminde düzenlendiğinden doğrudan sisteme işlenmiş olur. Bu raporlar karekodludur ve kişiler rapor örneklerini kendi e-nabız sayfalarından görürler.

20 Şubat 2019 öncesi alınmış raporlar ise, UEVB’ye kayıt edilmekteydi. Ancak, birçok hastane, düzenlediği raporu UEVB’ye kayıt etmediği gibi, hastanelerin çoğu 20 yıl arşivde saklamak zorunda oldukları engellilik rapor kayıt defterini saklamamış, bazı hastanelerin arşivleri yanmış, bazı hastaneleri su basmış, bazı hastaneler kapanmış, taşınmış ya da isim değiştirmiş; bu gibi nedenlerle/bahanelerle hastaneler, sorumluluklarından kaçınmaktadır. Bu gibi bahanelerle hastanelerin kişilerden rapor yenileme istemeyecekleri bilinmelidir. Bunun en önemli dayanağı Sağlık Bakanlığının yazısıdır.

Sağlık Bakanlığı’nın 23.06.2020 tarihli, “Engelli Sağlık Kurulu Raporlarının Ulusal Engelliler Veri Bankasına Kaydedilmesinin Sonlandırılması” konulu yazısında; “ıslak imzalı Engelli Sağlık Kurulu Raporlarının asıllarının, taratılıp Ulusal Engelliler Veri Bankasında ilgili kayıt ile ilişkilendirilerek, pdf formatında elektronik ortama aktarılmasını sağlayan SB Mobil Tarama uygulamasının geliştirildiği ve ıslak imzalı düzenlenerek UEVB’ ye rapor bilgileri kaydedilen ya da sağlık tesisi arşivinde olup da sisteme hiç girişi yapılmayan tüm gerçek (soruşturma, inceleme, adli birimlerce iptali sağlanmamış olan) rapor bilgilerinin girişinin sağlanarak, engelli sağlık kurulu rapor görüntülerinin Sağlık Bilgi Sistemleri Genel Müdürlüğü tarafından yürütülmekte olan SB Mobil Tarama Uygulamasına eklenmesine/aktarılmasına devam edilecektir.” ifadelerine yer verilmiştir.

Hakların kullanımında ESKR’lerin UEVB’ye kaydı zorunlu mudur?

Engellilerin hakları talep etmeleri için raporlarının UEVB’ye kayıtlı olması zorunluluğunu ifade eden bir mevzuat yoktur. Hakların talebinde engelli kimlik kartı ya da ESKR’nin aslı belgesi yeterlidir. Buradaki dayanağımız şudur: Özürlüler Veri Tabanı Oluşturulmasına ve Özürlülere Kimlik Kartı Verilmesine Dair Yönetmelik’in “Kimlik kartının niteliği” başlığı 5’inci maddesinde; engelli kimlik kartına sahip her Türkiye Cumhuriyeti vatandaşının, mevzuatta engellilere tanınan hak ve hizmetlerden yararlanacağı, engelli kimlik kartı alıp almamanın engellinin isteğine bağlı olduğu ve kimlik kartına sahip olmayan engellilerin, ilgili mevzuatla tanınan haklardan sağlık kurulu raporunu ibraz ederek faydalanabileceği yazılmıştır.

UEVB’ye kaydı olmayan raporlar hakkında yaşanan sorun nedir?

Son zamanlarda COVİD aşısı kapsamına alınan engellilerin, raporları sisteme kayıtlı değilse aşı kapsamına alınmadıkları, engelli ve evde bakım aylıklarının kesildiği hatta RAM raporlarının yenilenmediği görülmüştür. Kurumlara göre, eski tarihli raporlar hukuksuz bir biçimde “geçersiz” kabul edilmektedir.

 Vatandaşlar raporlarını UEVB’ye kayıt ettirmek için ne yapabilir?

Ellerinde rapor aslı bulunan vatandaşlar, rapor aldıkları hastane ve/veya bulundukları illerde il sağlık müdürlüklerine, bu yazı içeriğinde yer verdiğimiz mevzuatı da alıntılayarak dilekçe verebilirler. Dilekçelerine, Kamu Denetçiliği Kurumu (KDK)’nun, konu hakkında vermiş olduğu tavsiye kararını da ekleyebilir, kendileri yaptıkları başvurunun olumsuz sonuçlanması halinde KDK’ya başvuru yapabilirler.

Bahsettiğimiz KDK tavsiye kararı; 1999 yılına ait sürekli engelli sağlık kurul raporu olan bir vatandaşın yaptığı başvuru sonucudur. KDK tavsiye kararında; yalnızca hastane arşivinin imhası nedeniyle teyit edilememesine dayanılarak raporun UEVB’ye kaydının yapılmadığı, hastanenin raporun gerçek olmadığını gösterir herhangi bir açıklamada da bulunmadığı hususları birlikte değerlendirildiğinde başvuranın talebinin …. Hastanesi tarafından reddi yönünde tesis edilen işlemin bu yönüyle hukuka ve hakkaniyete aykırılık teşkil ettiği, başvuranın sunmuş olduğu raporun bu haliyle UEVB’ye kaydına bir engel bulunmadığı değerlendirilmiştir.” ifadelerine yer verilmiştir. Bu tavsiye kararı, yazılacak dilekçe için yol göstericidir.

Sonuç olarak; ne denli eski tarihli olursa olsun, tüm raporlar süresi içinde geçerlidir ve ESKR’lerin e-rapor sistemine kayıt olması, vatandaşların değil hastanelerin, dolayısıyla Sağlık Bakanlığı’nın sorumluluğundadır. Başvuru yapılan kurumlardaki idarecilerin ya da başvuruyu alan yetkililerin tüm bu konularda bilgi sahibi olmadığı için sorun yaşanmaktadır. Raporların sisteme kaydının, engellilerin hak ve hizmetlerden yararlanması için bir zorunluluk olarak öne sürülmesinin bir hak ihlali olacağının bilinmesi gerekir.

 

Kaynaklar:

1. Çocuklar İçin Özel Gereksinim Değerlendirmesi Hakkında Yönetmelik, http://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2019/02/20190220-1.htm, Erişim Tarihi: 15.06.2021
2. Erişkinler İçin Engellilik Değerlendirmesi Hakkında Yönetmelik, http://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2019/02/20190220-2.htm, Erişim Tarihi: 15.06.2021
3. Özürlülere Verilecek Sağlık Kurulu Raporları Hakkında Yönetmelik, https://www.verginet.net/FrameChild.aspx?ID=4341, Erişim Tarihi: 15.06.2021
4. Engelli Raporlarının Düzenlenmesinde Uyulacak Kurallar, https://dosyamerkez.saglik.gov.tr/Eklenti/30314,engelli-saglik-kurulu-raporlarinin-duzenlenmesinde-uyulacak-kurallar-hakkinda-duyurupdf.pdf?0, Erişim Tarihi: 15.06.2021
5. Özürlüler Veri Tabanı Oluşturulmasına ve Özürlülere Kimlik Kartı Verilmesine Dair Yönetmelik,http://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2008/07/20080719-10.htm, Erişim Tarihi: 15.06.2021
6. Kamu Denetçiliği Kurumu Tavsiye Kararı linki: https://kararlar.ombudsman.gov.tr/Arama/Download?url=20200803\174210\Yayin\Karar-2020-91862.pdf&tarih=2020-12-09T18:54:25.726238), Erişim Tarihi: 15.06.2021
7. Sağlık Bakanlığı Kamu Hastaneleri Genel Müdürlüğü’nün 23.06.2020 tarihli, “Engelli Sağlık Kurulu Raporlarının Ulusal Engelliler Veri Bankasına Kaydedilmesinin Sonlandırılması” konulu ve 87307621/419 sayılı yazısı, https://khgmcalisanhaklaridb.saglik.gov.tr/Eklenti/37598/0/uevb-kayitlarinin-sonlandirilmasipdf.pdf Erişim Tarihi: 15.06.2021