DİYETLERİN OTİZMDE İYİLEŞTİRİCİ (!) ETKİSİ

Ünlem işaretinin kullanım amaçlarından biri kinaye olsa da burada şüpheli, sorgulanması gereken durumları belirtmek için kullandık. Dilerseniz yazıda ‘İyileştirici (!)’ ifadesinden sonra bu ünlemi niçin koyduğumuzu bilimsel dayanaklar üzerinden açıklamaya çalışalım.

Doç. Dr. Bekir Fatih Meral Sakarya Üniversitesi Eğitim Fakültesi Özel Eğitim Bölümü
Zihin Engelliler Eğitimi Anabilim Dalı

Sağlığımız, ne kadar iyi ve doğru beslendiğimize bağlıdır. Beslenme, tıpkı sağlıklı bir uyku gibi gelişimin en önemli yapı taşıdır. Bireyin sağlıklı bir şekilde yaşamını devam ettirmesi, eğitimden verim alması, hatta her şeyden önce biyolojik bir varlık olan insanın sosyal ilişkileri iyi ve doğru beslenmesine bağlıdır. Peki, bu durum otizmli çocuklar içinde geçerli midir? Kesinlikle ‘Evet’, onlar için de geçerlidir. Otizmli çocuklar ya da bireyler doğru beslenme alışkanlığı kazanmalı ya da bu onlara kazandırılmalıdır.

Glütenli yani tahıl ürünlerine dayalı gıdalar, süt proteini (kazein) içeren gıdalar ve hatta şekerli gıdalar olması gerekenden fazla tüketildiğinde çocuğun gelişimini olumsuz etkiyebilir. Buna bağlı olarak eğitimindeki verim de düşebilir. Dolayısıyla otizmli çocuklar da en az normal gelişim gösteren akranları gibi bu gıdaları olması gerektiği kadar almalıdır. Bunun ölçüsü konusunda beslenme ve diyetetik uzmanlarından rahatlıkla bilgi alınabilir.

Akla şu soruyu getirmek istiyoruz, aslında. ‘Peki! ‘Glütensiz (gluten-free)’ ve ‘Süt proteinsiz/kazeinsiz (casein-free)’ bir diyet otizmde iyileştirici etkiye sahip midir?’. Cevap ‘Hayır’, daha doğrusu bilindiği kadarıyla ‘Hayır’. Çünkü doğrulanmaya muhtaç bu varsayım henüz kanıtlanmadı. Nasrettin Hocanın dediği gibi ‘Halep ordaysa, arşın (ölçü) burada’. Konuyla ilgili en iyi ölçü yani cevap yine bilimsel dayanaklı araştırma sonuçlarından geliyor.

Elder ve meslektaşları (2006) tarafından Glütensiz ve Kazeinsiz (Gluten-Free & Casein-Free) diyetlerin otizmli çocuklarda olası iyileştirici etkileri üzerine yapılan araştırmada ilgili diyetlerin iyileştirici bir etkisi olmadığı belirlenmiştir. Otizm ve Gelişimsel Bozukluklar Dergisinde (Journal of Autism and Developmental Disorders) yayımlanan araştırma, yaşları 2 ila 16 arasında değişen 15 otizmli çocukla (12’si erkek, 3’ü erkek) gerçekleştirilmiştir. Araştırmada ilgili diyetlerin etkili olup olmadığı ‘Çocukluk Otizm Derecelendirme Ölçeği (Childhood Autism Rating Scale: CARS) ve ‘Gözden Geçirilmiş Otizm Tanılama Görüşme Formu (The Autism Diagnostic Interview-Revised: ADI-R) üzerinden değerlendirilmiştir. Glütensiz ve Kazeinsiz (Gluten-Free & Casein-Free) diyetlerinin 12 haftalık uygulamasını tamamlayan 13 çocuk (2’si araştırma dışında kalmış) üzerinden yapılan değerlendirmede bu diyetlerin her ikisinin de, aile raporlarına göre, otizmin sekelleri üzerinde herhangi bir anlamlı iyileştirici etkisi tespit edilememiştir. Yine Mulloy ve meslektaşları (2010) tarafından Glütensiz ve Kazeinsiz (Gluten-Free & Casein-Free) diyetlerinin otizmde iyileştirici etkileri üzerine yapılan çalışmada, 15 araştırmanın sonuçları eleştirel analiz üzerinden incelenmiştir. Otizm Spektrum Bozuklukları Dergisinde (Research in Autism Spectrum Disorders) yayımlanan bu çalışmada, ilgili 15 çalışmanın sonuçlarının Glütensiz ve Kazeinsiz (Gluten-Free & Casein-Free) diyetlerinin otizmde iyileştirici etkilerini desteklemediğini göstermiştir. Son olarak, Avrupa Beslenme Dergisinde (European Journal of Nutrition) yayımlanan, Piwowarczky ve meslektaşları (2018) tarafından gerçekleştirilen inceleme çalışmasının konuyla ilgili en güncel bilgileri içerdiği söylenebilir. Ne yazık ki, çalışmaya katılan otizmli ve kontrol grubundaki diğer çocuklar üzerinden yapılan değerlendirmede, Glütensiz ve Kazeinsiz (Gluten-Free & Casein-Free) diyetlerinin otizmin çekirdek semptomları açısından anlamlı bir farklılık oluşturmadığı belirlenmiştir.

Özetle yapılması gereken, daha doğrusu ailelerin yapabileceği, otizmli çocukları için sağlıklı ve sürdürülebilir bir beslenme programı takip etmektir. Aynı zamanda otizmli çocuklarda sıklıkla görülen yiyecek seçiciliğini ve yiyecek reddetme davranışını azaltmayı hedefleyen bir bilimsel dayanaklı programa başvurulabilir. En önemlisi, akılcı ve faydalı olanı, ailelerin enerjilerini ve kaynaklarını çocuklarının eğitimine ayırmalarıdır.

Ailelerin dışında yapılması gerekenlere gelince; ‘Etik’ dersinin üniversite programlarında sadece kredi için verilmemesi, hatta bu dersin adının ‘Ahlak ve Vicdan’ diye daha da belirginleştirilmesi gerekmektedir. Aksi takdirde, doğrudan ya da dolaylı bir şekilde, “bu diyetle otizmli çocuğunuz iyi olacak’ diyen sözde uzmanların, otizmli çocukları streç filme sararak iyileştirdiğini söyleyen şifacılardan (!) farkı kalmayacaktır.

Kaynakça

[1] Elder, J. H., Shankar, M., Shuster, J., Theriaque, D., Burns, S., & Sherrill, L. (2006) The Gluten-Free, Casein-Free Diet In Autism: Results of A Preliminary Double Blind Clinical Trial. Journal of Autism and Developmental Disorders, 36(3), 413 – 420. DOI 10.1007/s10803-006-0079-0

 [2] Mulloy, A., Lang, R., O’Reilly, M., Sigafoos, J., Lancioni, G., & Rispoli, M. (2010). Gluten-free and casein-free diets in the treatment of autism spectrum disorders: A systematic review. Research in Autism Spectrum Disorders, 4(3), 328–339.

 [3] Piwowarczky, A., Horvath, A., Lukasik, J., Pisula, E., & Szajewska, H. (2018). Gluten- and casein- free diet and autism spectrum disorders in children: a systematic review. European Journal of Nutrition, 57(2), 433-440.