ÖZEL GEREKSİNİMLİ BİREYLERDE AĞIZ SAĞLIĞI
Özel gereksinimli bireylerde ağız sağlığı nasıl olmalı? Kendisi de özel gereksinimli birey annesi olan Diş Hekimi Tuba Koç yazdı.
Ağız ve diş sağlığı her birey için önemli. Bu bilgiyi artık hepimiz biliyoruz. Özel bakım gerektiren bireylerde tükürük akış hızında artma ve azalma, çiğneme fonksiyonlarında yetersizlik, beslenme bozuklukları, kas-eklem sistemi yetersizlikleri, el göz koordinasyonu yetersizlikleri, aşırı hassas ağız içi dokular gibi sebepler yetersiz ağız hijyenine sebep olmaktadır. Bu yüzden bakım veren desteği diğer her alanda olduğu gibi ağız bakımı konusunda da önemlidir ve ihmal edilmemelidir.
Tedavi kısmının çok daha zor olduğunu unutmadan bakımına destek olduğumuz özel gereksinimli bireyin ağız bakımını da mümkün olan en üst seviyede tutmalıyız.
Peki, Neler Yapabiliriz?
Öncelikle özel gereksinimli bireyin kooperasyonu için, ağız içi bakımının temizliğinin önemini soyut olarak değil resimlerle, 3 boyutlu görsel destekleri ile yani somut olarak anlatmalı ve teşvik etmeliyiz.
Öz bakım becerileri olan, dişlerini kendisi fırçalayabilecek durumda ancak kas ve eklemlerini yeterli şekilde kullanmakta zorlanan bireyler için daha uzun saplı diş fırçaları veya fırça sapını uzatma, diş fırçasını tutma destek parçaları gibi yardımcı materyaller kullanılabilir. Elektrikli diş fırçaları etkin diş fırçalama için güzel bir alternatiftir.
Diş ipi kullanımı için kalın saplı sapan şeklinde dizayn edilmiş diş iplerinin kullanımı daha rahat olacaktır.
Diş bakımı sıklığı için ideal olan normal gelişim gösteren bireylerdeki gibi günde en az iki kere diş fırçalama, günde en az bir kere diş ipi kullanımıdır. Diş fırçalama şekli için de ideal olan diş etinden dişe doğru süpürür şekilde bütün dişlerin iç dış yüzeyleri ve çiğneme alanlarının temizliğinin sağlanmasıdır.
Dişlerin fırçalanması için destek gereken durumlarda, özel gereksinimli birey yatırılarak veya oturtularak, birey uyumsuz ise fırçalamaya direniyor ise gerekirse ikinci bir kişinin desteği ile fırçalama yapılabilir.
Yatarak diş fırçalama için özel gereksinimli birey bakım verenin dizine yatırılır. Baş ellerle desteklenir.
Yatarak diş fırçalamanın diğer bir yöntemi olarak özel gereksinimleri olan birey rahat bir şekilde yatar, başı yastıkla desteklenir.
Oturarak diş fırçalama için özel gereksinimleri olan birey yere oturtulur, bakım veren kişi de onun arkasında sandalye veya koltukta oturur. Özel gereksinimleri olan bireyin başı bakım veren kişinin dizlerine yaslanır.
Özel gereksinimleri olan birey, diş fırçalama esnasında ağzını açamıyor veya yeterli süre açık tutmakta zorlanıyorsa, bir ağız açacağı kullanılabilir. Veya ikinci bir diş fırçasının sapı ısırtılarak ağzın açık kalması sağlanabilir.
Ağızda biriken tükürük rahatsız edici seviyeye gelmeden gazlı bez –pamuk veya mendiller yardımı ile ağız içinden alınırsa özel gereksinimleri olan bireyin ağız temizliği sürecine katılımı artacaktır.
Gargara yapması zor olan özel gereksinimleri olan bireylerimiz için kulak pamuğu, diş fırçası, temiz bir gazlı bez kullanılabilir. Dil yüzeyi, yanaklar, damak, dudak içleri temizliği de en az dişlerin temizliği kadar önemlidir. Diş temizliği yanında diğer dokuların da temizliği ağız kokusunu önlemede önemli ölçüde faydalı olacaktır.
Yaşa uygun dozda florlu diş macunları tercih edilebileceği gibi, florsuz bitkisel içerikli macunlar, diş dokusunun yenilenmesini sağlayan içerikli diş macunları da tercih edilebilir.
Özel gereksinimleri olan bireyimizin ağız bakımının daha iyi olması için diyetinde de ufak değişiklikler yapılabilir. Diyet düzenlemesi zaten artık özel gereksinimleri olan bireylerimizin hayatlarına girmeye başladı. Daha bilinçli aileler ve uzmanlar sayesinde, bireyin gelişimi ve sağlığı için dikkat edilen bu düzen ağız bakımını da olumlu yönde etkiliyor. Protein ağırlıklı beslenme, keçi sütü ve ürünleri kullanımı, yoğurt ve peynir tüketimi, çiğ kuruyemişler, rafine edilmemiş hububatlar düş çürüğü riskini azaltacaktır.
Diş çürüğünün ana nedeni yapışkan dişin üzerinde kalan gıdalar, şekerli ve asitli beslenme tercihleridir. Bu özellikteki gıdalar ara öğünlerde tercih edilmemeli, ana öğünlerde tüketilmelidir. Mümkün olduğunca azaltılması elbette ki genel sağlık için de ağız sağlığı için de daha iyi olacaktır.
Çiğneme fonksiyonları zayıf olan, püre tarzında beslenen bireylerimizde yemek sonrası su içirilmesi, yapabiliyorsa su ile ağzın çalkalanması veya en azından temiz bir tülbent, gazlı bez veya parmak fırçaları ile dişlerin ve diğer ağız içi dokuların temizlenmesini tavsiye ediyoruz.
İster özel gereksinimleri olan ister normal gelişim gösteren bir birey olsun, her öğün sonrası ağız ve diş temizliği yapılması koruyucu diş bakımı olarak önemlidir.
Şurup formundaki ilaçlar çoğunlukla şeker içerirler. Bu nedenle şurup kullanımları sonrası da yine su içilmesi, su ile ağzın çalkalanması faydalı olacaktır. Düzenli olarak şurup kullanan bireylerimiz için ağız bakımı çok daha önemlidir.
Ağız kuruluğu olan bireyler için gün içinde tüketilen su miktarının artırılması, ağzın su ile çalkalanması, yapabilen bireyler için şekersiz diş dostu sakız çiğnenmesi hayat konforunu artıracaktır. Ağız kuruluğu tat almayı azaltacak, duyusal hassasiyetleri artıracaktır. Ağız kuruluğunun durumuna hastanın durumuna bağlı olarak diş hekimi yapay tükürük de önerebilir.
