Engelli çocuklar ve diş sağlığı

Yazı: Marmara Üniversitesi Diş Hekimliği Fakültesi Pedodonti Anabilim Dalı Yrd. Doç. Dr. Işıl Özgül Kalyoncu

Engelli çocukların ağız ve diş sağlığı tedavilerinin planlanmasında; diş hekimi, doktor, aile iş birliği şart…

Yaşam kalitesini direkt etkileyen ağız sağlığının temelini oluşturan ağız ve diş bakımı; ağız ve diş hastalıklarının engellenmesini ve tedavisini içermektedir. Bu yüzden özel gereksinimleri olan engelli çocukların, iyi bir ağız hijyenine sahip olmaları ve diş hekimliği tedavilerinde yaşıtlarıyla aynı hizmeti alabilmeleri için gereken gayret gösterilmelidir.

Son yirmi yılda toplumumuzda diş çürüklerinde azalmalar gözlenirken, engelli çocukların kötü ağız hijyeninin sonuçları yaygın tedavi ihtiyacını ortaya koymaktadır. Engelli bireylerde ağız ve diş sağlığı tedavileri ve planlanmasında; diş hekimi, doktor, ailelerin birlikte çalışması şarttır. Aileler, çocuklarının beslenmelerini ve oral hijyen alışkanlıklarını şekillendirerek onların ağız ve diş sağlığında çok önemli rol üstlenmektedirler. Sağlıklı dişlere sahip olmanın birinci şartı etkin ağız ve diş temizliğidir. Diş çürüklerini engellemek ve sağlıklı ağız içi dokulara sahip olmak için her gün mutlaka düzenli bir şekilde engelli çocukların dişlerinin fırçalanması gerekir. Her yemekten sonra ve özellikle yatmadan önce dişler fırçalanarak yemek artıkları ve bakteri plağı uzaklaştırılmalıdır. Bu sayede ağızda bulunan çürük yapıcı mikroorganizmaların yemek artıklarını asite dönüştürerek diş minesini demineralize etmesi ve diş çürüğü oluşumu engellenmiş olur.

Zihinsel engelli çocuklarımızın birçoğu farklı düzeylerde iletişim ve uyum becerilerine sahiptirler. Bu nedenle aileler, çocuklarında etkin bir ağız diş temizliği sağlamak için gerekli olan diş fırçalama işlemi sırasında çeşitli problemlerle karşılaşabilirler. Bu problemleri en aza indirmek için bazı düzenlemeler yapılabilir.

ÖNERİLER
Öncelikle çocuğun rahat ve sakin olduğu zamanlar seçilmelidir. Çocuğun uyumunun ve herhangi bir eyleme odaklanma süresinin kısıtlı olduğu durumlarda diş fırçalama işlemi kısa süreli birkaç seansa bölünebilir. Her seferinde bir bölge temizlenir. Örneğin üst dişler fırçalandıktan sonra ara verilerek alt dişler fırçalanabilir. Çocukla yeterli iletişimin sağlanamadığı durumlarda ikinci bir aile üyesinden yardım alınmalıdır. Aile üyelerinden biri çocuğun stabil durmasını sağlarken (ellerini tutabilir, ağzını açmasına yardımcı olabilir) diğeri çocuğun dişlerini fırçalayabilir. Çocuğun dikkatini çekmek için müzik veya videolar kullanılabilir. Onun için özel hazırlanmış resimli kartlarla diş fırçalama işlemini günlük rutini içine yerleştirmesi sağlanabilir. Diş fırçasının ağız içinde rahat hareket etmesi için küçük boy diş fırçaları tercih edilmelidir. Motor kas gelişimi problemi yaşayan çocukların fırça saplarını rahat tutulabilmeleri için diş fırçası sapları modifiye edilebilir. Diş fırçalama sırasında eğer çocuk yatar pozisyondaysa baş mutlaka desteklenmelidir. Ağız ve diş temizliğinde dikkat edilmesi gereken bir başka konu da diş macunu seçimidir. Diş çürüklerinden korunmada etkinliği kanıtlanmış florid içeren diş macunları tercih edilmelidir. Diş fırçası ıslatılmadan çok az miktarda pirinç tanesi kadar diş macunu kullanılarak fırçalama yapılmalıdır. Diş fırçalama işleminden sonra sadece tükürtülmesi yeterlidir.
Diş çürüklerinin ve hastalıklarının uzun dönemde önlenmesi amacıyla bireyin diyet özellikleri de gözden geçirilerek tekrar düzenlenmelidir. Çocuklarımızın beslenme alışkanlıklarını geliştirirken çürük yapıcı özelliği olamayan sağlıklı gıdaların seçilmesine özen gösterilmelidir. Şeker içeren yiyecek ve içecekler yemeklerle birlikte tüketilmeli, yemek aralarında şeker içeren gıdaların, karbonhidratlı yiyeceklerin tüketiminden kaçınılmalıdır. Bunların yerine taze sebze meyve sunulmalı, şekersiz süt, çay tüketilmelidir.

ÖDÜL SEÇİMİ
Otizmli çocuklara birçok yaşam becerisi özellikle erken yaşlarda başlayan bireysel eğitim programlarıyla kazandırılmaktadır. Bu eğitimler ödül esasına dayanmaktadır. Bu programlarda ödüller seçilirken cips ya da şeker gibi çürük yapıcı gıdalar tercih edilmemeli, eğitmenler bu konuda uyarılmalıdır.
Engelli çocuklarımızın bir kısmı sahip oldukları tıbbi problemler nedeniyle uzun süreli ilaç kullanmak zorunda kalmaktadır. Kullandıkları ilaçların yan etkileri (çürük riski, ağız kuruluğu, dişeti büyümeleri) iyice araştırılmalı, gerekiyorsa ekstra önlemler alınmalıdır. Engelli çocukları takip eden tıp doktorlarına şeker içermeyen ilaçların kullanımı konusunda uyarılarda bulunulmalı, özellikle şurup formundaki ilaçların tüketiminden sonra ağız temizlenmelidir.
Tüm çocuklar için kapsamlı koruyucu dental tedaviler büyük önem taşımaktadır. Ancak engelli çocuklarımızın gerek iletişim problemlerinden dolayı gerekse engelliğe eşlik eden diğer sağlık problemlerinden dolayı diş hekimliği tedavilerini standart diş hekimi muayenelerinde gerçekleştirmek çok daha zordur. Bu yüzden diş çürüklerinin oluşmadan önlenmesi bu çocuklarımızda çok daha önemlidir. Bunun için yapılması gereken ağız ve diş sağlığı için gerekli ağız ve diş hijyen kontrolü ve koruyucu diş hekimliği uygulamalarıdır. Bireysel eğitim programlarının içinde çeşitli eğitim yöntemleri kullanılarak engelli çocuklara diş fırçalama ve diş hekimliği yaklaşımları öğretilebilir. Ailelerin; ağız hijyeni uygulamaları, çürükten korunmada etkili beslenme önerileri, topikal ve sistemik florid kullanımı gibi konularda bilgilenmeleri için çocuk bir yaşına gelmeden önce diş hekimi ziyaretleri sağlanmalıdır.